Catom Jaarverslag 2018 NL

Catom B.V.

JAARVERSLAG 2018

INHOUD

1. 2. 3. 4. 5.

Profiel

6

Missie en visie

12 20 30 49 50 52 54 56 82 82 84 85 94

Strategie

Bestuursverslag Jaarrrekening

Geconsolideerde balans per 31 december 2018 Geconsolideerde winst-en-verliesrekening over 2018 Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2018

Toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening

Enkelvoudige jaarrekening Balans per 31 december 2018 Winst-en-verliesrekening over 2018

Toelichting op de balans en winst-en-verliesrekening Overige gegevens en Controleverklaring van

6.

onafhankelijke accountant Colofon

103

Catom B.V.

2005 2004

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Aankoop op veiling van twee benzinestations; een Shell station aan de A27 en een Esso station aan de N31.

Spectaculaire groei in wholesale.

Overname van Oliecentrale Nederland, distributeur van Shell smeermiddelen en brandstoffen voor de zakelijk markt.

Catom wint Gouden Gazelle

voor Noord-Brabant in de categorie grote bedrijven (omzet > 30 miljoen euro).

3

2013

2014

2015

2016

2017

2018

Overname van 33 benzinestations van Kuwait Petroleum Nederland B.V. met een gezamenlijke omzet van bijna 100 miljoen euro.

Nieuwe look en feel bij OK stations. Acquisitie 3 benzinestations van Kuwait Petroleum. Alle trucks worden in eigen beheer genomen.

Verwerving van vier nieuwe tankstation- locaties waarvan drie nieuwbouw. Overname Stacey Olieproducten B.V.

Overname Tamoil Direct landhandel, Van Scherpenzeel landhandel, 7 tankstations

Overname 2 resellers, 3 tankstations binnen­ land, 1 tankstation buitenland

Overname 2 bunker leveranciers, 2 resellers, 8 tankstations binnen­ land

4

1

Profiel van de onderneming

Catom is een snel groeiende onderneming in handel, distributie en verkoop van

brandstoffen en smeermiddelen. Het bedrijf richt zich op drie hoofdactiviteiten in het

downstream segment van de oliemarkt: groothandel (wholesale), verkoop aan de

eindgebruiker in de zakelijke markt (reselling) en exploitatie van benzinestations met

shop (retail). Groothandel en reselling vormen het grootste deel van de omzet. In reselling

is Catom marktleider in Nederland en de ambitie is om deze situatie ook in de andere

twee hoofdactiviteiten te bereiken.

7

omzet (m euro)

Ebitda (keuro)

Catom PDM is de handelsnaam waaronder alle groothandelsactiviteiten plaatsvinden. De reselling vindt plaats in OK Oliecentrale – over land – en OK Marine – over het water – en richt zich op verkoop- en distributie van olie- en smeermiddelen in de business-to-business markt. Benzinestations worden geëxploiteerd onder de merknaam OK en gekenmerkt door een modern strak design. Voor de shops bij benzinestations is een vernieuwen­ de en zeer succesvolle eigen retail formule ontwikkeld onder de merknaam ShopPoint.

8

9

net profit (keuro)

personeel

Catom werd opgericht in 1998 door twee ondernemers met grote ervaring in de olie-industrie. Sinds de oprichting is het bedrijf explosief gegroeid door zowel overnames als autonome groei. In 2018 bedroeg de omzet 981 miljoen euro, een stijging ten opzichte van 2017. Catom heeft zijn hoofdkantoor in Breda, en drie regionale verkoopkantoren in Staphorst, Arnhem en Lelystad. In totaal heeft de onderneming ultimo boekjaar 370 medewerkers, omgerekend 243 medewerkers in FTE.

10

2

Missie en Visie

Missie

Visie Catom gelooft in de kracht van klantoriën­ tatie. Zowel de eigen organisatie als de handelsondernemingen en benzinestations zijn gericht op hoge servicebeleving bij de klant en scherpe prijzen. Bij alle verkoop­ momenten is die specifieke klantcultuur van Catom herkenbaar. Catom onderscheidt zich daarmee van de traditionele aanbieders. Catom wil zich als bedrijf voortdurend blijven ontwikkelen en daarmee het markt­ leiderschap verwerven in de segmenten waarin de onderneming actief is. Deze ambitie wil zij realiseren door autonome groei in combinatie met acquisities. Catom wil kansen benutten die enerzijds ontstaan doordat de grote oliebedrijven onderdelen willen afstoten, en anderzijds

Catom wil de voorkeur van klanten verwer­ ven door scherpe prijzen en een hoog serviceniveau. Met een klantgerichte en een efficiënte organisatie wil Catom een leidende rol spelen in het downstream segment van de Nederlandse oliemarkt.

13

Catom heeft bewezen een explosieve groei te kunnen managen. Om verdere expansie professioneel aan te sturen investeert Catom in haar management en haar personeels- en informatiesystemen. De organisatie van Catom is compact en doelgericht met een sterke focus op kosten­ beheersing. Medewerkers worden gesti­ muleerd door grote mate van verantwoor­ delijkheid en kansen tot persoonlijke ontwikkeling en groei. De kernwaarden van Catom en haar medewerkers zijn toewijding, ambitie, flexibiliteit, innovatie en ownership. De organisatie is leergierig en heeft de wil om elk jaar beter te worden in zowel prestaties naar de klant als in resultaten. Veiligheid van mensen en omgeving is een eerste prioriteit bij alle handelingen.

doordat kleinere (familie)bedrijven, zowel oliehandelaren als eigenaren van kleinere ketens benzinestations, hun bedrijf willen verkopen. Met name in dat laatste segment heeft Catom de laatste jaren het aantal bewe­ gingen en daarmee kansen zien toenemen. Door haar omvang en de professionele wijze waarop de overnames worden geïmplementeerd en waar mogelijk snel geïntegreerd, met respect voor alle stake­ holders van het overgenomen bedrijf, is Catom een betrouwbare gesprekspartner en een aantrekkelijke partij voor bedrijven die zo’n stap overwegen. De expansie zal primair gericht blijven op de Nederlandse markt. Er zijn voldoende kansen.

15

Detail en herhaling

verbeteringen, wordt er gestreefd naar een perfect totaalbeeld. Catom heeft de intentie om deze perfectie te bereiken en de weg ernaartoe is een creatief proces, dag in dag uit. De medewerkers worden daarom aangemoedigd om ook als zodanig naar het arbeidsproces te kijken. Dit creatieve proces is in zekere zin ver- gelijkbaar met het werk van een beeldend kunstenaar. Ook die heeft liefde voor detail, en streeft naar perfectie, vaak vanuit de herhaling, bij voorbeeld vanuit de seizoenen, vanuit het dagritme, of binnen een bepaalde stijlperiode. In de aankleding van dit jaarverslag staan werk en inspiratiebronnen van de kunste­ naar Marc Mulders centraal, als voorbeeld voor het streven naar perfectie.

De operatie van Catom kent veel terug­ kerende processen, herhalingen van opeenvolgende handelingen, dag in, dag uit. Catom heeft veel oog voor het detail van deze dagelijkse operatie, en ziet iedere herhaling als een kans om de processen te verbeteren . Het bedrijf verwerkt jaarlijks tweehonderd­ duizend orders, welke vervolgens binnen 24 uur geleverd en gefactureerd worden. Daarnaast vinden er jaarlijks vijf miljoen kassa transacties plaats op haar benzine­ stations. Aandacht geven aan de details van deze dagelijkse operatie is daarom een vereiste. Door ieder element in deze keten van handelingen voortdurend, bij iedere herhaling, te bekijken en te analyseren, en vervolgens op zoek te gaan naar

<< Marc Mulders, Walk me out in the Morning Dew – 13.08.18, 190 x 140 cm

17

3

Strategie

Strategie

In die consolidatieslag speelt Catom een actieve rol. Catom is in een positie om die activiteiten over te nemen en om klanten te werven die als gevolg van de verschui­ vingen voor een nieuwe leverancier kiezen. Catom heeft vooral belangstelling voor handel-, verkoop- en distributie activiteiten en de benzinestations. De herschikking van de downstream markt zal zich naar verwachting in de komende jaren in Nederland voltrekken. Catom ziet daarom in de komende jaren veel mogelijkheden voor verdere groei en kansen voor verdere overnames in de Nederlandse markt. Voor elk van de drie kernactiviteiten wordt een toegespitste strategie gevolgd die past bij de specifieke marktomstandigheden en kansen binnen dat segment.

De strategie van Catom richt zich op zowel autonome groei als groei door acquisities; de zogenoemde buy and build strategie. Catom voorziet substantiële verschuivingen in het downstream segment van de Neder­ landse oliemarkt. Grote oliemaatschap­ pijen zoals Shell, Exxon, Total en BP, de zogenaamde ‘majors’, richten zich meer en meer op de upstream activiteiten (de exploratie en productie van olie) en zoeken naar mogelijkheden om de downstream activiteiten (marketing, distributie en verkoop) af te stoten. Tegelijkertijd worstelen kleinere spelers in de markt met hun toekomstscenario’s, onder ander omdat marges in dit deel van de markt onder druk staan, of door opvolgingsproblematiek, en kiezen er steeds vaker voor hun handelsactiviteiten en benzinestations te koop aan te bieden.

21

Wholesale

Reselling

Bij de wholesale activiteiten zal de groei vooral autonoom zijn. Catom onderscheidt zich met scherpere prijzen en een hoger serviceniveau, waardoor nieuwe klanten kunnen worden toegevoegd. Door de groei in de afgelopen jaren hebben de wholesale activiteiten een zodanige omvang dat ook acquisities de groei kunnen versterken. Cruciaal bij acquisities is het hoge en onderscheidende niveau van service en kwaliteit te waarborgen om klanten van de overgenomen partij duurzaam te binden. In 2018 is een succesvol vervolg gegeven aan de initiatieven om de eigen voor­ raadpositie te vergroten en meer zelf de regie te nemen bij de logistiek van de brandstoffen. De verwachting is dat dit in 2019 verder wordt uitgebouwd. Opslagcapaciteit en het houden van een eigen voorraad biedt strategische onafhan­ kelijkheid en meer flexibiliteit en daardoor een betere service en dienstverlening aan de klant.

De markt van de reselling activiteiten is een 100% verdringingsmarkt met als logisch gevolg dat de groei vooral door overnames zal worden gerealiseerd. Op deze markt is een groot aantal kleinere bedrijven actief. De uitdaging is om hiertussen interessante partijen te vinden die kijken naar samenwerkingsverbanden of bereid zijn om hun bedrijf aan Catom te verkopen. Het is de ambitie om de huidige marktpositie, met een marktaandeel van zo’n 20 procent gebaseerd op duizenden actieve klanten, met in totaal 336 miljoen liter brandstoffen en meer dan 6 miljoen liter smeerolie, in de komende jaren verder uit te bouwen. Retail De groeistrategie voor de retail activiteiten is eveneens vooral gericht op acquisities. Na de succesvolle lancering van de bemande formule OK ShopPoint is de

22

Catom B.V.

Catom Distribution B.V.

OK Marine B.V.

OK Oliecentrale B.V.

Shoppoint B.V.

Dutchoil B.V.

Wholesale

Reselling

Retail

Financiering

organisatie klaar om dit concept verder uit te rollen. Tevens is met OK Express een onbemand concept gerealiseerd. Ook in deze divisie spelen de ontwikke­ lingen zowel aan de boven- als aan de onderkant van de markt een rol. De majors gaan naar verwachting op den duur een groot deel van hun benzinestations ver- kopen, de kleinere spelers met één of een beperkt aantal stations, denken na over de continuïteit en overwegen hun station(s) te verkopen. In de afgelopen jaren is Catom voor beide kanten van de markt een serieuze partner gebleken.

De onderneming is zeer geïnteresseerd in overnames en kan die in de praktijk uit de eigen balanspositie financieren.

23

Wholesale (groothandel)

prijzen gerealiseerd voor klanten. Met ruim 190 afnemers en een volume van ruim 936 miljoen liter brandstof per jaar – inclusief de eigen reselling en retail volumes – hebben de groothandels­ activiteiten van Catom een marktaandeel van 5 - 10%. Catom PDM is sinds de oprichting in 1998 actief in deze markt en heeft de huidige marktpositie voor een groot deel door autonome groei bereikt. Catom heeft door middel van lange termijn contracten een inkooppositie op vrijwel alle depots in Nederland. De onderneming heeft daarnaast eigen voorraadlocaties; op een eigen depot in ’s-Hertogenbosch en op meerdere depots op andere locaties in het land wordt opslagcapaciteit gehuurd. De onderneming beschikt over een accijns- vergunning, een voorwaarde om concur­ rerend deel te kunnen nemen aan de handel in deze commoditymarkt.

Bijna de helft van de omzet van Catom wordt gerealiseerd door groothandel in benzine, diesel, gasolie en petroleum door dochteronderneming Catom Distribution onder de handelsnaam Catom PDM. Catom PDM koopt deze bulkproducten in op de open markt en verkoopt aan olie- handelaren, benzinestations van kleine zelfstandige ketens en individuele benzine­ stationhouders in Nederland. Dagelijks worden op basis van marktontwikkelingen de verkoopprijzen vastgesteld en aan de klant gecommuniceerd. Klanten van Catom kunnen met een speciale pas naar behoefte producten laden bij vrijwel alle depots in Nederland. Ook belevert Catom via deze groothandel de eigen reselling activiteit en benzinestations. Catom onderscheidt zich van andere spelers in deze markt door grotere flexi- biliteit en kosten efficiency. Door bundeling van brandstofvolumes worden scherpe

25

Catom versterkt TOP-5 positie in de Nederlandse WHOLESALE markt, onder andere

door MEER EIGEN VOORRAAD, en een ONAFHANKELIJKER INKOOPPOSITIE.

MARKTLEIDERSCHAP in RESELLING verder uitgebouwd. Versnellen CONSOLIDATIESLAG

in reseller’s markt biedt KANSEN voor verdere groei.

Het volume in RETAIL STEEG MET 21%. Aantal STATIONS +8.

Reselling

en daarnaast ook onder het merk OK actief in de reselling markt op het land. Het bedrijf heeft regionale verkoopkan­ toren in Arnhem, Breda en Staphorst. De activiteiten over water worden uitgeoefend in een aparte dochteronderneming, OK Marine, vanuit kantoren in Lelystad en vanaf 1 januari 2019 Tholen. OK Oliecentrale en OK Marine onderschei- den zich door het serviceniveau. Beide hebben een professionele en klantgerichte organisatie met 24/7 service. De verkoop- staf heeft kennis van zaken en adviseert klanten over complexe vraagstukken op het gebied van logistiek over land en water, smeerschema’s, onderhoud en product­ eigenschappen. Voor transport van brandstof in de reselling markt heeft OK Oliecentrale 56 vrachtwagens in gebruik, alle volledig in

Management

Reselling is de verkoop van brandstoffen en smeermiddelen aan de groot-, midden- en kleingebruiker in de zakelijke markt. Met een marktaandeel van ruim 20% is Catom marktleider in dit segment. Tot en met 2017 concentreerden de reselling activiteiten zich vrijwel volledig op het land, met klantsegmenten als agrarische bedrijven, lokale en regionale overheden, nutsbedrijven, bouwonder­ nemingen, garages en transportbedrijven. In de loop van 2018 heeft Catom door een tweetal overnames ook zijn intrede gedaan op het water, met onder andere

Jan Willem Westerhuis (1961) Oprichter en directeur van Catom, studeerde bedrijfskunde en begon zijn loopbaan bij Esso Benelux in Breda. In de twaalf jaar bij Esso doorliep hij 9 verschillende functies voornamelijk in de downstream activiteiten van Esso. In deze periode ontmoette hij Rik de Leeuw den Bouter, met wie hij in 1998 Catom oprichtte.

klanten in de ‘natte’ aannemerij, de scheepvaart, en de cruisevaart.

Dochteronderneming OK Oliecentrale is de grootste distributeur van Shell brand­ stoffen en smeermiddelen in Nederland

26

Retail

eigendom. Circa 22 vrachtwagens rijden onder de Shell kleuren, de rest onder het OK merk, of wit. OK Marine heeft een zestal eigen schepen. Van zowel de OK als de Shell smeermid­ delen heeft Catom een eigen voorraad om adequaat en tijdig te kunnen leveren aan haar klanten. De opslag en de ware- housing gebeuren deels in eigen beheer. Een deel van de opslag en warehousing, in samenhang met de distributie naar de eindklant, is uitbesteed aan een tweetal professionele dienstverleners (een voor verpakt, een voor bulkproducten). De regie van de gehele operatie ligt in handen van OK medewerkers, met een scherpe focus op klanttevredenheid (vandaag besteld, morgen in huis).

Management

OK benzinestations Per eind 2018 vallen er landelijk 66 ben- zinestations onder de retail activiteiten. Van deze 66 vallen er 47 volledig onder de eigen exploitatie. 36 daarvan zijn bemand en voorzien van een moderne shop, de overige 11 zijn onbemande locaties.  OK heeft een lange geschiedenis in Nederland. In de jaren 50 van de vorige eeuw werd het van oorsprong Zweedse merk in Nederland geïntroduceerd en is sinds 2004 eigendom van de Catom groep. Sinds 2006 is Catom bezig het merk OK in de markt van benzinestations weer op de kaart te zetten en sindsdien is het aantal stations ieder jaar gegroeid. Ook in het jaar 2019 gaat het weer goed met de retail activiteiten. Zowel in nieuw­ bouw als overname van retail activiteiten, zo is de eerste overname al weer gerea­

Rik de Leeuw den Bouter (1959) Oprichter en directeur van Catom, kwam in 1985 na afronding van zijn studie Civiel Ingenieur, in dienst bij Esso Benelux in Breda. Dankzij een aantal sterk verschillende functies in Esso’s job-rotation programma bouwde hij een brede kennis en ervaring op in de olie- markt, zowel in downstream als upstream. In 1998 werd hij een van de oprichters van Catom.

27

Naast het winkelconcept krijgen ook de carwash locaties bij diverse tankstations een eigen gezicht. Met kwalitatief hoog­ staande wasautomaten en wasboxen wordt er een extra service naar de klant geboden. Met frisse kleuren en goede producten zien we een groeiend aantal klanten gebruik maken van de was faciliteiten. Een laatste niet onbelangrijk punt van aandacht zijn spaar en betaalmethodes. In 2018 is er een verbeterde versie van het spaarprogramma gekomen, kan er uiteraard op alle locaties contactloos betaald worden steeds vaker geldt dit ook voor koffieautomaten en toilet voorziening­ en, en zijn we altijd op zoek naar nieuwe goed te intrigeren oplossingen die meer gemak voor de klant bieden. De kernwaarden van ShopPoint, rust, ruimte, hygiëne, sfeer en assortiment worden bij al deze activiteit goed bewaakt.

liseerd en zal medio Mei de nieuwbouw van een Express locatie in Emmen opge­ leverd worden. Catom wil haar positie in deze markt de komende jaren verder uitbreiden. ShopPoint In 2018 is er binnen ShopPoint vooral hard gewerkt aan het verder ontwikkelen en uitrollen van het onderscheidende winkel­ concept wat in maart 2018 in Emmen gerealiseerd is. Het nieuwe concept dat uitgevoerd is onder de naam OK Cafe, is kritisch bekeken en op een aantal punten verbeterd om het geschikt te maken voor verschillende locaties langs zoals bijvoor­ beeld rijkswegen of stadskernen. In 2019 zal de uitrol gaan waarbij in Maart 2019 de eerste rijksweg locatie langs de A28 van het nieuwe shopconcept voorzien wordt, de naam OK Cafe heeft daarmee een tweede locatie en zal naar de toekomst op meer locaties komen.

28

4

Bestuursverslag

Algemene informatie

gekend. De lokale markten van finished products hebben weliswaar hun eigen dynamiek, maar worden hierdoor in de regel toch meegezogen. Het marktbeeld van de prijzen van onze belangrijkste producten is gegeven in onderstaande figuur.

Catom heeft in 2018 opnieuw goede resultaten behaald. Al sinds de oprichting van het bedrijf in 1998 groeien de activi- teiten en resultaten onafgebroken, door een combinatie van overnames en auto- nome groei. Ook in dit verslagjaar werd weer een aantal overnames gerealiseerd. Naast een tweetal handelaren op het land waren er in het verslagjaar ook een tweetal over- names van water gerelateerde bedrijven, waarmee toegang verkregen werd tot de distributie van brandstoffen en smeermid­ delen met behulp van eigen schepen, Daarnaast werd ook wederom een aantal benzinestations verworven en werd verder gewerkt aan het uitbouwen en door ont- wikkelen van het netwerk van OK benzine- stations.

prijsvolatiliteit

Ook in 2018 heeft de internationale (ruwe) oliemarkt weer een volatiel karakter

31

Door verdere uitbouw van het retail net- werk en het verder in eigen exploitatie nemen van een aantal benzinestations is het aantal personeelsleden verder toege­ nomen. Per saldo steeg het aantal mede­ werkers van 201 FTE (2017) naar 243 FTE (2018). Per einde 2018 waren 370 mensen werkzaam bij Catom. De strategie van Catom richt zich op ver- dere groei, zowel autonoom als door acquisities. Catom wil leiderschap verwer­ ven in alle segmenten waarin de onder­ neming actief is. Catom is statutair gevestigd in Breda en houdt kantoor aan de Verlengde Poolseweg 32 te Breda. Alle groepsmaatschappijen zijn 100% eigendom van Catom. Er hebben zich geen wijzigingen voorgedaan in de eigendomsverhoudingen in het afgelopen boekjaar. Catom en haar groepsmaat- schappijen zijn voornamelijk actief op de Nederlandse markt. Nagenoeg 100% van de omzet wordt in Nederland gerealiseerd.

In de eerste maanden van het jaar stegen de prijzen, daarna volgde een redelijk stabiele zomer, waarna in het laatste kwartaal een forse daling optrad, die de stijging van de eerste maanden meer dan teniet deed. Over het hele jaar was er negatieve voorraadeffecten die hierdoor optreden, blijkt deze volatiele markt, in combinatie met de eveneens dynamisch markt van biobrandstoffen, een omgeving te zijn waar het business model van Catom prima in rendeert. Catom zit boven op de markt en kan alert reageren op kansen en bedreigingen, die zich voordoen. In 2018 werd opnieuw gewerkt aan ver- betering van de efficiency, onder andere door de automatisering van het inkoop­ proces uit te rollen door de hele organi- satie. Daarnaast werd een aanzet gegeven tot de verdere digitalisering en automati­ sering van de truckoperatie en daaruit voortvloeiende gegevensstroom. daardoor sprake van een daling. Afgezien van de -relatief beperkte-

32

34

Omzet en resultaat

Investeringen

De omzet steeg in 2018 met 16% naar € 981 miljoen. Het volume motorbrand­ stoffen steeg met 7,80%. Het volume smeerolie daalde met 12,8%. Het bruto omzetresultaat (omzet minus inkoopwaar­ de van de omzet) steeg met 13,02%. Met deze omzet en marge is een EBITDA geboekt van € 12.065.049 en een groeps- resultaat voor belasting van € 7.301.808. Het balanstotaal steeg naar € 127 miljoen. De solvabiliteit is uitgekomen op 12,4% (2017: 13,5%). De liquiditeitsratio is 75% (2017: 74%). De liquiditeit is mede geborgd middels de kredietfaciliteit. De financiële cijfers betreffen het boekjaar 2018, dat parallel loopt aan het kalender- jaar.

De investeringen in immateriële en mate- riële vaste activa gedurende 2018 bedroe- gen € 7.429.765 (2017: €  8.751.955). Hiervan was € 3,3 miljoen (2017: € 7,4 miljoen) voor de overname en verbetering van tankstations. Verder werd geïnvesteerd in overnames, rijdend en varend materieel en overige installaties. In 2019 zal de onderneming naar verwach­ ting investeren in overnames, in varend en rijdend materieel en installaties. Naar het zich laat aanzien kunnen deze inves­ teringen met de huidige financiering worden gedaan.

35

Financiering

gedurende de dag. Catom gaat mee in deze ontwikkeling door meerdere malen per dag de prijzen te variëren. Het inkoop- gedrag van klanten wordt sterk door prijs gedreven. Mede door de veranderde prijsstrategie bleven de marges in deze volatiele markt goed op peil, bij licht stijgende volumes. Door een vergroting van haar opslagcapa­ citeit en daarmee ook haar mogelijkheden om biobrandstoffen bij te mengen, is Catom erin geslaagd haar concurrentie­ positie in deze markt te vergroten. Naast een positief effect op de marges, heeft dit ook weer geleid tot een groei in het volume in dit wholesale segment, het grootste segment van Catom, met 6%. Catom behoort tot de vijf grootste spelers in de Nederlandse wholesale markt en ziet kansen voor verdere groei in dit segment. Naar verwachting zullen de grote olie­ maatschappijen, de zogenaamde majors, op termijn deze markt verlaten om zich meer te richten op de upstream activiteiten.

De investeringen in 2018 zijn uit eigen middelen gefinancierd. De totale krediet­ faciliteit bedraagt € 50 miljoen. De kas- stroom uit operationele activiteiten is gedaald van € 16.270.020 naar € 9.250.401, voorraad en werkkapitaal effecten samen met de investerings-en financieringsactiviteiten leiden tot een verlaging met ruim € 3 miljoen van de geldmiddelen. Voor de middellange termijn worden geen grote wijzigingen in de financieringsstruc- tuur voorzien.

Ontwikkelingen

Wholesale De kernactiviteit wholesale – Catom Distribution B.V., handelsnaam Catom PDM – speelt zich af in een dynamische markt met een grote prijsvolatiliteit. De prijzen op de internationale markt fluctu­ eren sterk per dag en steeds meer ook

36

Daarmee en met een efficiënte en zeer veiligheidsbewuste operatie blijft Catom in een goede uitgangspositie in deze markt, die een toenemende trend naar concentratie vertoont. Retail De Retail activiteit heeft ook in 2018 weer een grote ontwikkeling doorgemaakt. De uitbreiding van het aantal OK stations zette verder door, dankzij onder andere de acquisitie van een aantal benzinestations en de verbouwing en re-branding van een aantal eerder geacquireerde stations. In het verlengde hiervan wordt succesvol gebouwd aan een interne organisatie om deze steeds maar groeiende Retail operatie vanuit het hoofdkantoor aan te sturen. Per saldo steeg het volume motorbrand­ stoffen in retail met 20,52%. Onderzoek Gedurende het boekjaar is er geen sprake geweest van werkzaamheden op het gebied van onderzoek en ontwikkeling, welke geleid hebben tot activering.

Reselling In de reselling divisie – de wederverkoop van brandstoffen en smeermiddelen door OK Oliecentrale B.V. en Van Scherpenzeel’s Oliehandel B.V. – steeg het volume motorbrandstoffen 7,4%. Het volume smeerolie daalde met 12,8% met name als gevolg van een uitzonderlijk grote eenmalige order in 2017. In een licht dalende markt wist Catom zijn markt­ leiderschap in reselling te versterken. Naast de overname van een tweetal kleinere oliehandelaren op het land heeft Catom in het verslagjaar ook twee olie- handelaren op het water overgenomen. Enerzijds is dit een op zichzelf staande business, onder andere gericht op het bevoorraden van de (rivier)cruisevaart. Anderzijds versterkt dit de propositie van Catom’s reseller business bij de (natte) aannemerij, waar nu zowel aan de land- kant als vanaf het water bevoorrading kan worden geregeld.

37

38

Financiële risico onder- kenning, risicobereidheid en -beheersing Bij het uitvoeren van zijn bedrijfsactivi­ teiten loopt Catom verschillende soorten operationele en niet-operationele finan­ ciële risico’s. De risicobereidheid is beperkt, waarbij mitigerende maatregelen zijn opgesteld. De risicobereidheid wordt periodiek door directie en management beoordeeld en indien nodig bijgesteld, actuele indicatoren spelen hierbij een belangrijke rol. In dit gedeelte worden de belangrijkste daarvan beschreven. Krediet risico’s Tot de voornaamste risico’s behoort het betaalrisico door afnemers. De hoogte van dit risico wordt in grote mate bepaald door de prijzen van de motorbrandstoffen en de bijbehorende indirecte belastingen en accijnzen, in combinatie met de gehan- teerde betalingstermijnen. Door middel van een stringent debiteurenbeleid wordt dit risico zoveel mogelijk gemitigeerd.

Liquiditeits- en financieringsrisico’s Het financieringsbeleid van Catom is gericht op het behouden van een solide financiële positie. Solide balansverhou­ dingen en een ruim voldoende krediet­ faciliteit zorgen voor ruime capaciteit voor het opvangen van liquiditeitsrisico’s en het doorlopend creëren van voldoende kredietruimte. Valutarisico’s De functionele valuta van Catom is de Euro. In de wholesale afdeling gebeurt een deel van de aankoop van motorbrand­ stoffen in een andere functionele valuta, te weten de US dollar. Wisselkoersrisico’s die samenhangen met deze dollar aan­ kopen worden niet afgedekt, enerzijds omdat de exposure beperkt is in absolute bedragen en slechts over korte periodes (dagen) bestaat, anderzijds omdat de invloed van wisselkoersschommelingen op onze concurrentiepositie in de markt beperkt is.

39

heid en kwaliteit, en een grote mate van transparantie met betrekking tot het tijdig signaleren, evalueren en rapporteren van risico’s. De risico’s op deze gebieden worden verder gemitigeerd door interne risicobeheer- en controlesystemen, die zijn toegesneden op de dagelijkse werkomgeving waarin Catom opereert en die in belangrijke mate worden ondersteund door een uitgebreid stelsel van voorschriften, procedures en systemen op het gebied van kwaliteitszorg, vastge­ legd volgens het eigen HSE-kwaliteits­ handboek, en volgens ISO 14001 en VCA* normen. Deze beide laatste worden regelmatig ge-audit door externe specialisten. In 2015 is, samen met een externe partij, een inventarisatie uitgevoerd om zeker te stellen dat Catom in het bezit is van alle benodigde vergunningen, in compliance is met al deze vergunningen en voldoet aan

Brandstofprijzenrisico’s, renterisco’s, derivaten De afgelopen jaren hebben grote fluctua­ ties gezien in de brandstofprijzen. Catom volgt de markt en ons businessmodel heeft aangetoond robuust te zijn voor deze schommelingen. Slechts in zeer beperkte mate wordt gebruik gemaakt van financiële instrumenten – termijncontracten – om in te dekken voor verliezen op de voorraden, die op zich weer zeer beperkt zijn ten opzichte van de totale omzet. Overige risico’s, naleving wet- en regelgeving, veiligheid Als speler in de downstream oliemarkt is Catom zich bewust van het grote belang om te allen tijde te voldoen aan wet- en regelgeving en zorg te dragen voor een veilige operatie. Een belangrijk fundament voor de beheersing van risico’s op dit gebied is de interne cultuur, waarbinnen sprake is van een permanente aandacht van directie en management voor veilig­

40

zekeringsportefeuille wordt gemonitord in samenwerking met een gespecialiseerde organisatie, en waar nodig met specialisten op de verschillende verzekeringsgebieden. Risico’s ten aanzien van de financi- ële verslaggeving De financiële rapportage van Catom is opgezet binnen een kader van budget­ tering, verslaggeving en prognoses. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen rapportages voor intern en extern gebruik. De externe verslaggeving op groepsniveau bestaat uit een jaarverslag, inclusief een door de externe accountant gecontroleerde jaarrekening. De interne financiële verslaggeving bestaat uit uit- gebreide geconsolideerde dag, week, maand- en kwartaalrapportages, waarin actuele ontwikkelingen worden vergeleken met de (cumulatieve) budgetten en resultaten uit voorgaande jaren. Op het niveau van de hoofdactiviteiten worden financiële en operationele resultaten

alle wet- en regelgeving op het gebied van veiligheid en milieu. Hierbij is tevens een tool ontwikkeld met daarin alle wet- en regelgeving die voor onze organisatie relevant is. Met deze tool wordt bewaakt dat wij geïnformeerd worden bij verande­ rende wetgeving om, indien dit noodzake­ lijk is, tijdig de noodzakelijke maatregelen te kunnen treffen om aan de wet en regel- geving te blijven voldoen. Wanneer er in de organisatie wijzigingen plaatsvinden in de locaties c.q. activiteiten, dan wordt er samen met de externe partij gekeken of de inventarisatie nog volledig is en waar nodig wordt dit aangepast. Schade aan eigendommen en aan- sprakelijkheid jegens derden Catom heeft een breed pakket van verze- keringen afgesloten tegen risico’s die betrekking hebben op schade aan haar eigendommen en eigendommen van derden en op mogelijke andere aan­ sprakelijkheden jegens derden. De ver-

41

viteiten van brandstofhandelaren, het overnemen van tankstations en het in eigen beheer nemen van de exploitatie van tankstations die eerder door dealers werd gedaan. De omzet per medewerker in dit retailsegment ligt veel lager dan bij de andere activiteiten; de gemiddelde omzet per medewerker is in 2018 gedaald met 4%. Alle medewerkers zijn in dienst van de Nederlandse vennootschappen. Catom heeft geen medewerkers in het buitenland. De verwachting is dat bij autonome groei het personeelsbestand nog licht zou kunnen afnemen door efficiencymaatregelen en investeringen in nieuwe technologieën. Eventuele afname van het aantal mede­ werkers kan volledig worden gerealiseerd door natuurlijk verloop. Het is echter zeer aannemelijk dat deze eventuele daling ruimschoots kan worden gecompenseerd door verdere groei, onder andere door overnames, en met name door een verdere uitbreiding van het aantal in eigen beheer geëxploiteerde benzinestations.

geanalyseerd en toegelicht, en waar nodig tot in detail uitgezocht. De kwaliteit van de financiële rapportagesystemen wordt regelmatig beoordeeld in het kader van de werkzaamheden van de externe accoun- tant. De door de externe accountant in het kader van de jaarrekeningcontrole geconstateerde bevindingen inzake de kwaliteit van de financiële rapportage­ systemen worden gecommuniceerd. Het bovenstaande omvat een overzicht van wat we thans beschouwen als de voor ons belangrijkste risico’s. Dit overzicht is niet uitputtend. Er kunnen andere risico’s zijn die we thans niet als significant beschouwen, maar die zich wel als zodanig kunnen manifesteren.

Personeel en organisatie

Het gemiddelde aantal medewerkers in FTE steeg gedurende het verslagjaar van 201 naar 243. De stijging was met name het gevolg van overname van handelsacti-

42

Automatisering en opleiding

De verdeling van het personeel naar activiteit is als volgt:

6 management en staf 175 verkoop -en financiële medewerkers 62 logistieke medewerkers Het percentage vrouwen in het totale per- soneelbestand steeg van 42% naar 47%. Er is als gevolg van de beperkte numerieke omvang van de statutaire directie (2) nog geen beleid ontwikkeld om te komen tot een evenredige verdeling van mannen en vrouwen in de statutaire directie. De directie van Catom heeft grote waar­ dering voor de inzet en toewijding van het personeel. Dankzij hun inzet kan invulling worden gegeven aan de ambitie van het bedrijf om elk jaar beter te worden, zowel in de prestaties naar de klant als in de resul­ taten.

In 2018 werd opnieuw volgens plan geïn- vesteerd in training en opleiding van medewerkers. De focus lag op technische en commerciële opleidingen. Ook is er voortdurend aan- dacht voor training van medewerkers die verantwoordelijk zijn voor de audits die zowel intern als extern worden uitgevoerd op het gebied van veiligheid en milieu.

Veiligheid en milieu

Veiligheid van mensen en hun omgeving is een eerste prioriteit bij alle activiteiten van Catom. Catom hecht grote waarde aan het zorgvuldig naleven van alle voor- schriften op het gebied van veiligheid, milieu en kwaliteit. Catom heeft hiervoor een eigen milieu- en veiligheidsbeleid.

44

In 2018 zijn 7 Euro 3 trucks vervangen voor Euro 6 trucks en er staat nog een order uit voor vervanging van 9 Euro 3 trucks. Bij de investeringen op de benzinestations is een significante reductie gerealiseerd van het elektriciteitsverbruik door vervanging van traditionele TL-verlichting door veel energiezuiniger LED. Het in 2016 nieuw gebouwde tankstation Middelburg is energie neutraal ontworpen en opgeleverd. Ook op de kantoren zijn beperkte reducties gerealiseerd in het energieverbruik. Voor klanten die een bewust beleid willen voeren op het gebied van milieubelasting van brandstoffen heeft Catom GTL (Gas To Liquid) ter beschikking gesteld. GTL is een geavanceerde dieselvariant die leidt tot minder geur, minder geluidsoverlast en minder uitstoot van fijnstoffen. Omdat GTL vrij is van zwavel en aromaten en een hoog octaangehalte heeft, vindt er

Uiteraard voldoet Catom aan de wettelijke bijmengverplichtingen met betrekking tot biobrandstoffen; in 2018 een percentage van 8,50% (2017: 7,75%). Catom streeft ernaar hiervoor uitsluitend tweede gene­ ratie (‘dubbeltellende’) biobrandstoffen te gebruiken en loopt daarmee vooruit op de wettelijke vereisten. De Catom groep heeft in het verslagjaar opnieuw stappen gezet in het reduceren van het energieverbruik en de daarmee gepaard gaande uitstoot. De focus op ritplanning en stortgrootte motorbrandstoffen is voortgezet. Naast meer inzet van op afstand uitleesbare inhoud meetsystemen, is er met betrekking tot de grotere leveringen meer via uitbe­ steed vervoer gedaan. Hiermee is een groei in het vervoerde volume (1,3%) gerealiseerd met een marginale stijging in het aantal leveringen, waarmee een stijging (1,1%) in de gemiddelde stort­ grootte is gerealiseerd.

45

WABO en ISCC (voor opslag, transport en bijmengen van biobrandstoffen).

een schonere verbranding plaats. Dit innovatieve, door Shell ontwikkelde product, stelt Shell alleen beschikbaar aan een aantal van haar grote klanten, waar- onder ook haar branded distributeurs (resellers). Catom heeft hiermee een unieke propositie. Het product is met name interes- sant voor grote gemeenten die streven naar een betere luchtkwaliteit in de binnenstad. Bij 2 in 2016 en 1 in 2018 verworven tankstations wordt CNG aangeboden. Op het nieuwe station in Middelburg is tevens een laadinstallatie voor elektrische auto’s geplaatst. ISO14001: 2004 (milieumanagement­ systeem) en VCA*: in juni 2018 hebben wij de hercertificering succesvol doorlopen met ISO 14001 tegen de nieuwe norm (2015) en beschikken dus over nieuwe certificaten VCA* en ISO 14001: 2015 op naam van OK Oliecentrale B.V. voor de handelsnamen Oliecentrale Nederland en OK Nederland. Alle vereiste interne audits en inspecties hebben in 2018 plaatsgevon- den, alsmede de externe audits BRZO+,

Het vooronderzoek voor een nieuwe RI&E alsmede PMO is opgestart.

In 2018 hebben er 5 milieu-incidenten plaatsgevonden (waarvan 4 door ondeug- delijke installatie/schuld afnemer) en 4 incidenten met verwonding c.q. letsel tot gevolg.

Vooruitzichten

Catom verwacht dat de consolidatie in het downstream segment van de oliemarkt zich in de komende jaren zal voortzetten en versnellen, vooral nu de druk op de marges is toegenomen. Catom wil onverminderd haar kansen benutten in die consolidatie­ slag en verwacht dat de marges zich op termijn verder zullen herstellen als gevolg van de consolidatie. De directie blijft streven naar marktleider­ schap in alle segmenten waarin de onder- neming actief is. Gezien de consolidatie­

47

Gebeurtenissen na balansdatum

bewegingen in de markt behoren acquisi­ ties ook in 2019 tot de mogelijkheden om die ambitie te realiseren. In dit verband zullen ook in 2019 weer stappen gezet gaan worden op het gebied van verder vereenvoudigen en automatiseren van de operatie, waarbij onder andere projecten op het gebied van planning en admini­ stratie zullen worden opgepakt. Catom verwacht in 2019 een omzetgroei en een vergelijkbaar bedrijfsresultaat / winstniveau.

Er hebben zich na balansdatum tot het moment van ondertekenen van de jaar- rekening 2018, geen andere significante gebeurtenissen voor gedaan, die opgeno- men of toegelicht zouden moeten worden in de jaarrekening. Wel werden opnieuw een viertal oliehandelaren en enkele tankstations overgenomen.

Breda, 4 juni 2019

H.P. de Leeuw den Bouter J.W.F. Westerhuis

48

5

Jaarrekening

€

31 december 2018 31 december 2017

GECONSOLIDEERDE BALANS

ACTIVA

VASTE ACTIVA

per 31 december 2018 (na voorstel resultaatbestemming)

Immateriële vaste activa (1)

Kosten van ontwikkeling

47.755

81.865

Exploitatie rechten

2.899.924

2.244.184

Cliënten portefeuille

5.286.623

5.486.565

Goodwill

686.393

819.497

8.920.695

8.632.111

Materiële vaste activa (2)

Bedrijfsgebouwen –en terreinen

1.552.064

1.626.730

Niet aan bedrijfsuitoefening dienstbaar

339.597

360.444

Depot installaties

696.053

695.429

Tankstations

26.764.557

26.599.014

Inventaris en installaties

946.521

1.022.516

Vervoermiddelen

4.426.624

3.637.105

34.725.416

33.941.238

Financiële vaste activa (3)

316.238

525.139

VLOTTENDE ACTIVA

Voorraden

Gereed product en handelsgoederen (4)

11.330.439

9.559.865

Vorderingen (5)

Handelsdebiteuren

47.659.498

44.947.359

Belastingen en premies sociale verzekeringen

244.287

124.390

Overige vorderingen

8.774.601

1.171.040

56.678.386

46.242.789

Liquide middelen (6)

15.091.292

18.410.466

127.062.466

117.311.608

50

€

31 december 2018 31 december 2017

PASSIVA

Groepsvermogen (7)

15.766.063

15.788.914

Voorzieningen (8)

Latente belastingverplichting

995.690

1.206.970

Saneringen

10.991

18.912

Toegezegde jubileumuitkering

72.553

66.749

1.079.234

1.292.631

Langlopende schulden (9)

Achtergestelde leningen

0

0

0

0

KORTLOPENDE SCHULDEN (10)

Aflossingsverplichtingen langlopende schulden

0

296.514

Schulden aan leveranciers en handelskredieten

15.606.427

13.127.917

Belastingen en premies sociale verzekeringen

77.718.032

76.565.759

Overige schulden en overlopende passiva

16.892.710

10.239.873

110.217.169

100.230.063

127.062.466

117.311.608

51

€

2018

2017

GECONSOLIDEERDE WINST-EN- VERLIESREKENING

Netto-omzet (12)

980.824.732

848.144.582

Inkoopwaarde van de omzet

943.628.322

815.232.567

Lonen en salarissen

9.167.628

7.837.821

over 2018

Sociale lasten

1.467.828

1.289.538

Pensioenlasten

906.424

801.317

Overige personeelskosten

1.091.669

960.434

Afschrijvingen en waardeverminderingen immateriële

4.286.999

4.358.526

en materiële vaste activa (15)

Overige bedrijfskosten (16)

12.500.811

10.796.472

Som van de bedrijfslasten

973.049.681

841.276.675

Bedrijfsresultaat

7.775.051

6.867.907

Financiële baten en lasten

-473.243

-408.742

Resultaat voor belastingen

7.301.808

6.459.165

Belastingen (20)

-2.027.659

-1.667.259

Resultaat deelnemingen (18)

3.000

2.100

Nettoresultaat na belastingen

5.277.149

4.794.006

52

€

2018

2017

GECONSOLIDEERDE KASSTROOM- OVERZICHT

KASSTROOM UIT OPERATIONELE

ACTIVITEITEN

Bedrijfsresultaat

7.775.051

6.867.907

over 2018

Aanpassingen voor:

Afschrijvingen op materiële en immateriële

5.487.140

4.494.231

vaste activa (1,2)

Mutatie voorzieningen

-2.117

-425.922

5.485.023

4.068.309

Verandering in werkkapitaal:

Voorraden (4)

-598.203

-278.788

Vorderingen

-8.480.714

1.879.752

Kortlopende schulden

7.795.506

7.310.456

-1.283.411

8.911.420

Kasstroom uit bedrijfsoperaties

11.976.663

19.847.636

Betaalde interest

-473.243

-408.742

Betaalde winstbelasting

-2.253.019

-3.168.874

-2.726.262

-3.577.616

Kasstroom uit operationele activiteiten

9.250.401

16.270.020

KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN

Investeringen immateriële vaste activa

-836.461

-630.033

Investeringen materiële vaste activa

-4.683.965

-6.096.628

Investeringen in groepsmaatschappijen

-3.555.997

0

Investeringen financiële vaste activa

-67.840

-128.423

Desinvesteringen materiële vaste activa

1.091.461

1.047.396

Ontvangen aflossingen financiële vaste activa

279.741

106.778

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-7773.061

-5.700.910

54

€

2018

2017

KASSTROOM UIT

FINANCIERINGSACTIVITEITEN

Betaald dividend

-4.500.000

-4.000.000

Aflossing achtergestelde lening (9)

-296.514

-331.961

Aflossing langlopende schulden (9)

0

0

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-4.796.514

-4.331.961

Netto kasstroom

-3.319.174

6.237.149

Het verloop van de geldmiddelen is als volgt: €

2018

2017

Stand per 1 januari

18.410.466

12.173.317

Mutatie boekjaar

-3.319.174

6.237.149

Stand per 31 december

15.091.292

18.410.466

55

Toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening

1. Algemene toelichting

1.1. Activiteiten De activiteiten van Catom B.V. (de vennootschap), inschrijfnummer bij de Kamer van Koophandel 24287136, statutair gevestigd te Breda en kantoorhoudend aan de Verlengde Poolseweg 32 te Breda, en haar groepsmaatschappijen (‘de Groep’) bestaan voornamelijk uit: het verlenen van logistieke diensten voor de olie-industrie. De werkzaamheden van de Groep bestaan uit laad-, los- en overslagactiviteiten en opslag, de groothandel in olieproducten en de exploitatie van benzineservicestations en gemak winkels.

Verkoop vindt nagenoeg geheel plaats in het binnenland.

1.2. Stelselwijzigingen In 2018 hebben zich geen stelselwijzigingen voorgedaan.

1.3. Consolidatie In de geconsolideerde jaarrekening worden de financiële gegevens opgenomen van de vennootschap en haar groepsmaatschappijen, evenals van andere rechtspersonen en vennootschappen waarop een overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend of waarover de centrale leiding wordt gevoerd. De financiële gegevens van de groepsmaatschappijen en de andere in de consolidatie betrokken rechtspersonen en vennootschappen worden volledig in de geconsolideerde jaarrekening opgenomen onder eliminatie van de onderlinge verhoudingen en transacties.

De posten in de geconsolideerde jaarrekening worden volgens uniforme grondslagen van waardering en resultaatbepaling vastgesteld, zijnde de grondslagen van de vennootschap.

De financiële gegevens van de vennootschap zijn verwerkt in de geconsolideerde jaar- rekening zodat, gebruikmakend van artikel 2:402 BW, in de enkelvoudige jaarrekening kan worden volstaan met een verkorte winst-en-verliesrekening.

56

De in de consolidatie begrepen vennootschappen zijn:

Statutaire

Aandeel in geplaatst

Wijze van verwerking

Naam

zetel

kapitaal

in consolidatie

OK West B.V.

Rotterdam

100%

Integraal

ShopPoint B.V.

Breda

100%

Integraal

DutchOil B.V.

Dordrecht

100%

Integraal

Catom Logistics B.V.

Rotterdam

100%

Integraal

Catom Distribution B.V.

Rotterdam

100%

Integraal

BEC ’t Gooi B.V.

Hilversum

100%

Integraal

Stacey Olieproducten B.V.

Best

100%

Integraal

OK Oliecentrale B.V.

Breda

100%

Integraal

Rijtex GmbH

Bunde (D)

100%

Integraal

Van Scherpenzeel’s Oliehandel B.V.

Harderwijk

100%

Integraal

De naam van dochteronderneming Van Scherpenzeel’s Oliehandel B.V. is per 1 januari 2019 gewijzigd in OK Marine B.V.

De belangen in de volgende maatschappijen worden beschouwd als deelneming, waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid kan worden uitgeoefend, maar geen groepsmaatschappij betreft:

Statutaire

Aandeel geplaatst kapitaal

Eigen boekjaar

Aandeel resultaat boekjaar

vestigingsplaats

vermogen

Naam

ultimo

€ 138.954

€ 3.000

Exploitatiemaatschappij Bedrijfsgrond

Zijdewind

14,30%

Niedorp V.O.F.

Reden dat het belang – ondanks dat de vennootschap een belang van minder dan 20% houdt – wordt beschouwd als deelneming is dat de vennootschap dit belang heeft verworven met de intentie hiermee duurzaam verbonden te zijn ten dienste van de eigen werkzaamheid.

57

1.4. Verbonden partijen Als verbonden partij worden aangemerkt alle rechtspersonen waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uit­ geoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van de vennootschap of en nauwe verwanten zijn verbonden partijen. Transacties van betekenis met verbonden partijen, niet zijnde 100% groepsmaatschap­ pijen, worden toegelicht voor zover deze niet onder normale marktvoorwaarden zijn aangegaan. Hiervan wordt toegelicht de aard en de omvang van de transactie en andere informatie die nodig is voor het verschaffen van het inzicht. 1.5. Toelichting op het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit de liquide middelen. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelas­ tingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Betaalde dividenden zijn opgenomen onder de kasstroom uit financieringsactiviteiten. De verkrijgingsprijs van de verworven groepsmaatschappij is opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeft plaatsgevonden. De geldmiddelen die in de verworven groepsmaatschappij aanwezig zijn, zijn op de aankoopprijs in mindering gebracht. Transacties waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt, waaronder financiële leasing, zijn niet in het kasstroom­ overzicht opgenomen. 1.6. Schattingen Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toe- passen, is het nodig dat de directie van de Groep zich over verschillende zaken een oordeel vormt, en dat de directie schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in artikel 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schat- tingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten.

58